TWIERDZA BOYEN W GIŻYCKU

Twierdza Boyen

Twierdza Boyen wzniesiona w latach 1843-1855 jest doskonale zachowanym przykładem pruskiej szkoły fortyfikacyjnej. Położona na zachód od Giżycka, na wąskim przesmyku pomiędzy dwoma dużymi jeziorami Niegocin i Kisajno (na tzw. "Wyspie Giżyckiej"), stanowiła główne ogniwo w łańcuchu umocnień zamykających od wschodu dostęp na teren państwa pruskiego.
 
Twierdza zbudowana została z głazów narzutowych i czerwonej cegły, otoczona jest wałem ziemnym, który w najwyższym punkcie wznosi się na 33 metry. W swoim czasie była centralnym punktem sytemu obronnego Prus Wschodnich. Do dziś przetrwał układ funkcjonalno-przestrzenny z czytelną, geometryczną strukturą form ziemnych i większością budowli murowanych i murowano-drewnianych.
 
Ukryta wśród parku leśnego fortyfikacja, ma kształt gwiazdy, której ramiona tworzy sześć bastionów. Do twierdzy prowadzą dwie drogi od strony Giżycka i Kętrzyna oraz cztery bramy wjazdowe -  dwie główne: Giżycka i Kętrzyńska, a także dwie pomocnicze specjalnego przeznaczenia: Wodna (wyposażona w podnoszony most zwodzony) i Prochowa (obok dzisiejszego amfiteatru). Twierdza otoczona jest kamienno-ceglanym murem o długości 2303 m z wewnętrzną powierzchnią 100 ha. Narożniki muru skazamatowano tworząc małe przykryte ziemią schrony dla żołnierzy. Fosa otaczające twierdzę była sucha i od strony przeciwskarpy opatrzona kratą forteczną. Doskonale zachowane formy ziemne - wały, skarpy, pochylnie i place ćwiczeń czynią całość doskonale broniącą przed nieprzyjacielem. Stan zachowania substancji zabytkowej twierdzy, schrony i budynki, ocenia się na poziomie dobrym. Potwierdza to, że Twierdza Boyen należy do najlepiej zachowanych XIX-wiecznych założeń obronnych w Polsce.
Pomysł wybudowania twierdzy zrodził się w wyniku doświadczeń wojen napoleońskich, w pismach generałów: von Grolmanna i von Boyena z 1818 roku. Jednak dopiero 9 grudnia 1841 roku król Fryderyk Wilhelm IV wydał decyzję o budowie twierdzy w rejonie Giżycka. Lokalizacja została uzgodniona po przeprowadzeniu wizji lokalnej w 1842r. przez gen. von Grolmanna, von.Krausenecka i von Astera. Budowę rozpoczęto 5 kwietnia 1843 roku od projektu i pierwszych prac ziemnych w rejonie donżonu - niwelacji terenu i kopania studni.
 
Kamień węgielny położono tu 4 września 1844r. z udziałem władz. Prace projektowe i wstępne rozpoczęte przez gen. Astera zostały zakończone w 1846r. projektem mjr Westphala. 24 grudnia 1846 roku król Fryderyk nadał jej nazwę FESTE BOYEN - (Twierdza Boyen). Trzy bastiony otrzymały imiona generała von Boyena LEOPOLD, LUDWIK, HERMAN, a pozostałe trzy RECHT (PRAWO), SCHWERT (MIECZ), LICHT (ŚWIATŁO) - od rodowego hasła generała. Układ ten wynikał z.projektu budowy, który zakładał wzniesienie twierdzy na planie wieloboku zbliżonego do sześcioramiennej gwiazdy z sześcioma frontami obronnymi. Budowę obiektów murowanych rozpoczęto w 1847r. i prowadzono do końca 1853r.
 
Jednocześnie budowano zaplecze twierdzy jak i koszary, spichlerze, magazyny prochowe, drogi wewnętrzne pod wałami oraz pozostałe obiekty ziemne. Powstało więc ogromne dzieło militarne ziemno-murowane, które tworzą: wysoki wał oddzielony od fosy murem kamienno-ceglanym z ryglowymi strzelnicami karabinowymi (tzw. mur Carnota) oraz przedwał z kratą forteczną. Twierdza posiada cztery bramy: Kętrzyńską, Giżycką, Prochową i Wodną (z mostem zwodzonym), przed którą do roku 1868 była przystań wodna. Umownie rok 1855 przyjmowany jest za datę ukończenia budowy, lecz należy pamiętać, że twierdza musiała być unowocześniana w miarę rozwoju techniki wojennej. Tak więc w roku 1908 przeprowadzono na jej terenie liczne modernizacje m.in. działa starego kalibru wymieniono na 100 i.150mm haubice, na wale głównym zainstalowano 90mm działa i 37mm działka szybkostrzelne. Ponadto stopniowo powstawał arsenał i laboratorium prochowe, schrony koszarowe, budynki ćwiczeń, stacja gołębi pocztowych oraz 23 inne budynki. Gdy Giżycko otrzymało połączenie kolejowe w 1868 roku zasypano przystań przy bramie Wodnej, do której podciągnięto nasyp i ułożono tor kolejowy. Podczas I wojny światowej twierdza dała świadectwo swego strategicznego znaczenia. 26 sierpnia 1914r. na przedpolach twierdzy doszło do półtoragodzinnego ostrego starcia pomiędzy Rosjanami a Niemcami, a dnia kolejnego komendant obleganej twierdzy płk Busse odrzucił żądanie poddania się. Powtórny atak na tę budowlę w lutym 1915r. został odparty, a wojska rosyjskie zostały zmuszone do wycofania się.
 
W 1939 r. Garnizon Giżycki w składzie: 605 dywizja do zadań specjalnych, 23dyw. piechoty oraz 10 brygada cyklistów, wszedł w skład grupy Armii "Nord" (Północ) i pod wodzą gen. Heinza Guderiana wzięła udział w walkach m.in. pod Wizną. Zimą 1945 r. wojska III Frontu Białoruskiego obeszły Giżycko, a broniąca IV Armia gen. Hossbacha została okrążona i zmuszona do poddania się. Twierdza została oddana bez żadnego wystrzału! Po wojnie aż do roku 1957 zajęta była przez Wojsko Polskie, a następnie przekazana została władzom cywilnym. Na jej obszarze powstały liczne jednostki przemysłu spożywczego, takie jak ferma dla kur, dojrzewalnia serów, magazyny zbożowe (dziś już nieistniejące).
 
Właścicielem całości obiektu jest miasto. Na podstawie umowy dzierżawy twierdza do końca sierpnia 2008r. zarządzana była przez Towarzystwo Miłośników Twierdzy Boyen.Stowarzyszenie sprawowało opiekę nad fortyfikacją, a także pozostawało w kontakcie z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
Od września tego roku decyzją Rady Miejskiej w Giżycku, zabytkiem zarządza Giżyckie Centrum Kultury (uchwała nr XXII/34/08).
 
Obecnie w odrestaurowanych pomieszczeniach znajduje się schronisko młodzieżowe na ok. 200 osób, muzeum twierdzy, klub starych motocykli i płetwonurków oraz kluby młodzieżowe. Teren twierdzy poprzecinany jest licznymi oznakowanymi ścieżkami spacerowymi. Co roku, w okresie letnim, na terenie amfiteatru na 3000 miejsc, znajdującego się obok bramy Prochowej, odbywają się liczne imprezy połączone z koncertami, takie jak "Szanty w Giżycku" i szereg innych. Zainteresowani wynajęciem amfiteatru mogą kontaktować się z Giżyckim Centrum Kultury.
 
Teren Twierdzy zajmuje około 100 ha, z czego około 30 ha przeznaczono do zagospodarowania. Obiekt stanowi dziedzictwo kulturowe, dlatego też nie określono jego wartości rynkowej. Możliwa jest jednak całkowita bądź częściowa dzierżawa terenu Twierdzy, z miejscami przeznaczonymi do rekreacji, na obiekty turystyczne, konferencyjno-kongresowe .
 
Miasto Giżycko podejmuje wiele działań zmierzających do ożywienia Twierdzy Boyen tak, by służyła ona zarówno mieszkańcom miasta, jak i turystom z całego świata. Wśród najnowszych inicjatyw warto wymienić udział w międzynarodowym projekcie „Kulturowo-turystyczny szlak nadbałtyckich twierdz” („Baltic Culture and Tourism Route Fortresses”), współfinansowanym przez Unię Europejską w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III B BSR.

Źródło :  strona  miasta Giżycko  www.gizycko.pl