DZIAŁDOWO

DZIAŁDOWO

Ludność: 21644
Powierzchnia: 11,47 km2

Historia miasta swoje początki wiąże z działaniami fortyfikacyjnymi Zakonu Krzyżackiego, który w 1306 roku zajął grodziszcze obronne Sasinów nad rzeką Nidą, osadził w nim załogę i zbudował swoją strażnicę graniczną. Kilkadziesiąt lat później (na początku lat czterdziestych XIV wieku) krzyżacy rozpoczęli budowę zamku wraz z umocnieniami, którą ukończyli w 1391 roku. Formalne powstanie miasta datuje się na dzień 14 sierpnia 1344 roku, kiedy to Wielki Mistrz Zakonu Ludolf König osadzie przy zamku nadał prawa miejskie oraz nazwę SOLDOV.

Przez wieki miasto rozwijało się będąc świadkiem burzliwych dziejów tej ziemi. Leżąc na granicy państwa krzyżackiego a później Prus Książęcych, Królestwa Pruskiego oraz Rzeszy Niemieckiej z ziemiami polskimi, stanowiło często przedmiot walk pomiędzy skonfliktowanymi państwami. Przygraniczne położenie pozwoliło miastu stać się ważnym miejscem na szlaku handlowym z Warszawy do Królewca, Gdańska i Elbląga oraz do Lidzbarka Warmińskiego i Olsztyna. Mieszkańcy Działdowa trudne momenty przeżywali, gdy swoje śmiertelne żniwo zbierały szesnastowieczne epidemie dżumy, gdy wielki pożar z 1 lipca 1794 roku strawił w ogniu większość zabudowań ówczesnego miasta, jak również podczas wydarzeń dwóch wojen światowych, które to przyniosły cierpienie ludziom a miastu zniszczenia.

Natomiast okresem prawdziwego rozkwitu miasta było ostatnie trzydzieści lat. Działdowo od początku lat siedemdziesiątych do dnia dzisiejszego przeszło proces pozytywnych zmian. Wyrażał się on powstawaniem nowych zakładów pracy na jego terenie i intensywnym rozwojem usług dla ludności. Miasto znacznie się rozbudowało - powstały nowe osiedla, zbudowano nowoczesny szpital, zespół szkół i obiekty sportowe. Działdowo zanotowało także istotny postęp w rozwoju gospodarczym. Znacząco rozwinęła się jego infrastruktura techniczna a także powstało wiele nowych podmiotów gospodarczych. W efekcie tych procesów miasto w czasach współczesnych stało się prawdziwym centrum administracyjno-gospodarczym ziemi działdowskiej, czego wyrazem jest podwojenie się liczby jego mieszkańców stanowiącej obecnie 32% ludności powiatu.

Największą atrakcją miasta jest jednak jego historia i świadczące o niej zabytki. Turystów z Polski i zagranicy nieustannie przyciąga w to miejsce historyczny klimat gotyckiego zamku i starego miasta, w ramach którego zachował się średniowieczny układ uliczek zabudowanych kamienicami sprzed dwóch wieków. Do interesujących zabytków należą również budynki dwóch kościołów, ratusz, kompleks byłych koszar wojskowych (obozu koncentracyjnego) oraz wieża ciśnień. Dla spragnionych wypoczynku na łonie natury Działdowo stanowi doskonałą bazę do rozpoczęcia wędrówek nad pobliskie jeziora i do dwóch parków krajobrazowych, w których znajdują się liczne rezerwaty przyrody.
Dojazd
Pomimo, że do Działdowa nie prowadzą "wszystkie" drogi, to dojazd do miasta jest bardzo wygodny.

Główny kierunek tranzytowy przebiega z północy na południe - kierunek Gdańsk-Warszawa, od którego odgałęziają się drogi do Lidzbarka, Nidzicy i Olsztyna. Dojazd dla podróżujących samochodami zapewniają drogi wojewódzkie:
•    nr 542 Działdowo-Nidzica-Rychnowo (w kierunku na Olsztynek i Ostródę)
•    nr 544 Ostrołęka-Mława-Brodnica (w kierunku na Grudziądz)
•    nr 545 Działdowo-Nidzica-Jedwabno (w kierunku na Szczytno)

Natomiast 20 km od miasta przebiega droga międzynarodowa E-77 (droga krajowa nr 7) Gdańsk-Warszawa-Kraków-Chyżne, z którą łączą się drogi wojewódzkie nr 542 i nr 545.

Natomiast dla korzystających z usług PKP dobry dojazd do miasta zapewnia kolejowy korytarz transportowy E-65 Gdańsk-Warszawa-Katowice-Żilina-Wiedeń , z którym poprzez działdowski węzeł kolejowy skomunikowane są trasy do Olsztyna, Chojnic i Grudziądza.


Prahistoria i okres do 1344r.
Prahistoria

Pierwsze ślady obecności człowieka na ziemi działdowskiej sięgają młodszej epoki kamiennej, tj. okresu około 5200 lat p.n.e. Około 3 tysięcy lat przed Chrystusem nastąpił na tych ziemiach wielki przełom w rozwoju społeczeństwa. Pod wpływem przybyszów z południa miejscowe plemiona zapoznały się z uprawą roli i hodowlą zwierząt. Na tym terenie zamieszkiwała wówczas ludność kultury ceramiki grzebykowo-dołkowej (północne krańce powiatu) oraz kultury amfor kulistych (okolice Gródek i Przełęka). Zapewne także pojawiały się tutaj grupy pasterzy ludności kultury ceramiki sznurowej (okolice Płośnicy). Znaleziska pochodzące z odkrytego w XIX w. kurhanu w Burkacie datowane są na około 1700 lat p.n.e., czyli pochodzą z epoki brązu. Znaleziono w kurhanie: cztery jednakowe bransolety, naszyjniki i szpilę ze spiralnie zwiniętą główką. Podobną bransoletę znaleziono też na polu w Turzy Wielkiej. Powyższy skarb został przekazany do muzeum w Gdańsku. Dopiero około 1000 r. p.n.e. zasiedliły te obszary plemiona kultury łużyckiej. Z owego czasu pochodzą liczne cmentarzyska z popielnicami (m.in. na terenie Borku i Zwierzyńca w Gródkach, w Tynowie oraz przy szosie z Działdowa do Gródek). Zlokalizowanie pięć kurhanów w Borku, zwane grobami olbrzymów, to największe budowle z tych czasów na terenie północnej Polski. We wczesnej epoce żelaza, około 600 lat p.n.e., na tereny zamieszkałe przez plemiona kultury łużyckiej przybyły bałtyjskie plemiona staropruskie, które w tym czasie zajmowały obszar od Przasnysza, Mławy, Ostródy i okolic Elbląga aż po ujście Niemna. Pozostałością pobytu plemion staropruskich na naszych terenach są zlokalizowane przez archeologów cmentarzyska w Gródkach (las Brzezinka) oraz w Przełęku.

Przodkowie historycznych Prusów mieszkali tu do końca II w. p.n.e., po czym wycofali się na północ po naporem osadników znad Wisły - przedstawicieli tzw. kultury wielbarskiej. Czasy te nazywa się okresem wpływów rzymskich, gdyż wówczas były organizowane wyprawy celem skupu bursztynu. Plemię zamieszkujące w tym okresie ziemię działdowską musiało również uczestniczyć w tym handlu, ponieważ na cmentarzyskach z tego okresu znaleziono ozdoby przywiezione z prowincji cesarstwa rzymskiego. W Burkacie odkryto brązowy wisiorek w kształcie głowy byka oraz brązowe zapinki. Srebrne monety z wizerunkami cesarzy rzymskich znaleziono w Gródkach i Małym Łęcku. Ożywienie wymiany handlowej przyspieszyło również opanowanie przez mieszkańców naszych terenów nowych umiejętności technicznych. Rozpoczęto wytapiać żelazo w prymitywnych dymarkach, wykorzystując okoliczne złoża łąkowych rud darniowych. Upowszechniła się orka sprzężajna przy pomocy okutego żelazem radła, rozpoczęto uprawę różnych odmian gatunków zbóż i roślin ogrodowych.

W V i VI wieku plemiona te przesunęły się w kierunku południowo-wschodnim (aż do wybrzeży Morza Czarnego), a tereny ziemi działdowskiej częściowo opustoszały. Wyludnione tereny nad dolną Wisłą oraz w okolicach Działdowa i Nidzicy zajęły wówczas plemiona pruskie zwane przez późniejsze kroniki Sasinami.
Staropruski wyraz sasins znaczy zając, dlatego też czasem określa się te tereny nazwą ziemia zajęcy. Sasinowie mieszkali w osadach zbudowanych w trudno dostępnych miejscach. Osady te, ulokowane na wzniesieniach, otaczano niekiedy palisadami i płotami. Na koniec XI w. datowane są drewniano-ziemne grodziska w Księżym Dworze, Nowym Dworze, Narzymiu i Gródkach. Zapewne pod obecnymi ruinami zamku krzyżackiego w Działdowie kryją się ślady podobnych drewniano-ziemnych umocnień.

Ziemia działdowska do 1344 roku

Z chwilą utworzenia przez Piastów w X w. ponadplemiennego państwa Polan nasiliła się ekspansja ludności słowiańskiej (polskiej) na tereny pruskie. Pierwsze próby chrystianizacji podjął Bolesław Chrobry. Na większą skalę rozgorzały walki na pograniczu polsko-pruskim za czasów Bolesława Krzywoustego w początkach XII w. Kontynuowali je jego następcy. Wincenty Kadłubek w swej Kronice wspomina o wyprawie Bolesława Kędzierzawego w 1147 r. na ziemię Sasinów. W wyprawie z 1166 r. zginął na tych terenach (gdzieś między Wielkim Łęckiem a Lidzbarkiem Welskim) książę Henryk Sandomierski, brat Bolesława Kędzierzawego. Jednak stosunki polsko-pruskie nie zawsze były wrogie. Prusowie wsparli na przykład wojska polskie w czasie wyprawy na Polskę cesarza Fryderyka Barbarossy w 1157r.

W początkach XIII w. cystersi z Łekna, korzystając ze wsparcia księcia Konrada Mazowieckiego, podjęli misję chrystianizacyjną w Prusach. Około 1214 r. cystersowi Chrystianowi udało się nawrócić na chrześcijaństwo Sasinów (zwłaszcza osiadłych w okolicach Lubawy) wraz z ich wodzem Surwabunem. Według niektórych historyków okolice Wielkiego i Małego Łęcka oraz Dużego i Małego Przełęka stanowiły wówczas odrębny obszar tzw. Lansanii (Lenzanii, Lanzanii, określanej później przez Krzyżaków jako Lansen). Chrystian podobno nawrócił również władcę tej ziemi, Warpoda. Obydwu pruskich możnowładców (książąt), Surwabuna i Warpoda, cysters miał zabrać do Rzymu, gdzie przez samego papieża zostali ochrzczeni imionami Filip i Paweł. Po powrocie obaj podobno ofiarowali swe dobra na rzecz Kościoła, w zamian za co uzyskać mieli przywileje władców świeckich. Darowizna ta miała zostać potwierdzona przez papieża 18 II 1216 r. Około 1215/1216 r. zostało zresztą utworzone misyjne biskupstwo pruskie, które objął Chrystian. Ożywiona działalność misyjna wywołała jednak reakcję ze strony pogańskich Prusów. Przeciwstawiając się zabiegom księcia Konrada Mazowieckiego, próbującego podporządkować sobie ich terytoria, rozpoczęli serię niszczących najazdów na należącą do Mazowsza ziemię chełmińską. Książę Konrad, dążący przede wszystkim do opanowania tronu krakowskiego, zdecydował się zabezpieczyć granicę z Prusami, osadzając na Kujawach i w ziemi chełmińskiej jeden z istniejących w zachodniej Europie zakonów rycerskich. Dlatego też w latach 1226-1228 Konrad Mazowiecki nadał ziemię chełmińską "Zakonowi Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie", czyli zakonowi krzyżackiemu. Począwszy od 1231 r. rycerze zakonni rozpoczęli podbój ziem pruskich, kierując się początkowo wzdłuż Wisły na północny wschód.

W chwili sprowadzenia Krzyżaków ziemia sasińska była bardzo słabo zaludniona. Nominalnie podlegała ona jeszcze zwierzchnictwu książąt mazowieckich. Krzyżacy zajęli ją około 1254 r., ale wkrótce musieli ustąpić. Książę kujawskołęczycki Kazimierz, syn Konrada Mazowieckiego, zajęty był w tym czasie walką o ziemię galindzką i jaćwieską, próbując tam współzawodniczyć z Krzyżakami. Zdawał sobie jednak sprawę z tego, że w ówczesnym układzie sił nie uda mu się zapobiec przejęciu ziemi sasińskiej przez Zakon. Dlatego też odstąpił ją w 1257 r. biskupowi chełmińskiemu. Przypuszczalnie liczył na to, że w sprzyjających okolicznościach uda mu się tę ziemię odzyskać. Właśnie rok 1257 jest datą, pod którą po raz pierwszy występuje w źródłach pisanych obszar zwany dziś Działdowszczyzną. Tymczasem w 1260 r. władze Zakonu wymusiły na biskupie chełmińskim Heidenryku (1245-1263) odstąpienie im tego terytorium. Ostateczne ustalenie granicy między posiadłościami biskupa chełmińskiego a Zakonu nastąpiło w 1303 r. Cała ziemia sasińska znalazła się we władaniu zakonu krzyżackiego. Warto pamiętać, że granica, jaką wytyczono i ustalono w nieco późniejszej umowie z 20 VII 1338 r., przetrwała aż do 1919 r. jako granica rozdzielająca przyszłe Prusy Wschodnie od Zachodnich (Prus Królewskich). Zawarty w 1343 r. pokój w Bratianie między książętami Mazowsza: Bolesławem płockim i Ziemowitem czerskim a Zakonem ustalał południową granicę państwa krzyżackiego. Przetrwała ona również do 1919 r.